Dit is een verslag van de sessie ‘De taxshift: impact op circulaire bedrijfsmodellen’ op Springtij Forum 2022, onderdeel van het Tallship ‘Echte waarde is rond’. Dit verslag vat de inzichten van de sessie samen.
Nederland heeft de ambitie om in 2050 volledig circulair te zijn. Ons belastingstelsel is echter nog ingericht op een lineaire economie. Vervuiling en verbruik van natuurlijke hulpbronnen worden niet of nauwelijks belast. Tegelijkertijd vormen hoge lasten op arbeid een barrière voor arbeidsintensieve activiteiten die noodzakelijk zijn in een circulaire economie, zoals reparatie, recycling en R&D. Het verschuiven van lasten van arbeid naar vervuiling en verbruik is daarom een belangrijke sleutel tot de circulaire economie.
Na decennia onderzoek is duidelijk dat er geen fiscaal-technische belemmeringen zijn voor zo’n ‘taxshift’. En nu in elke sector ambitieuze duurzame doelen worden gesteld, en duurzame bedrijfsmodellen ontstaan, wordt het tijd om in kaart te brengen welke kansen de taxshift biedt voor bedrijven om die activiteiten op te schalen. Daarmee maken we de bedrijfsmodellen die we willen zien in onze circulaire economie, competitief.
Tax pollution, not people. Deze uitspraak van Antonio Gutterres, secretaris-generaal van de VN, vat de kern samen. De belastingverschuiving is een combinatie van een belastingverhoging (op vervuiling en natuurlijke hulpbronnen) en belastingverlaging (op arbeid). Het draagt dus bij aan een circulaire én een sociale economie.
Het Ministerie van Financiën werkt momenteel aan het vergroenen van het belastingstelsel. Dat richt zich nu voornamelijk op het verhogen van de milieuheffingen, onder meer op CO2-uitstoot. Het integraal uitwerken van hoe zo’n belastingverschuiving er mogelijk voor Nederland uit kan zien is een volgende stap. Daar lijken mogelijkheden te liggen, al helpt het bij het doorvoeren van zo’n taxshift als meerdere landen dezelfde principes gezamenlijk toepassen.
Meerdere bedrijven lopen nu tegen situaties aan, waarin een lineaire keuze financieel aantrekkelijker is als gevolg van de hoge belasting op arbeid en het ontbreken van een belasting op grondstoffen. Denk aan het vervangen van een verbandtrommel na gebruik van één pleister, wat goedkoper is dan het aanvullen van die trommel. Aan voorverpakte plakjes kaas in bedrijfsrestaurants, wat goedkoper is dan een medewerker die de kaas snijdt. En aan de plastic trays voor plantjes in tuincentra en supermarkten, waarbij hergebruik duurder is dan het produceren van nieuwe trays. Het succesverhaal bij deze laatste: in Duitsland heeft een nieuwe belasting er inmiddels voor gezorgd dat hergebruik de standaard is.
Om toe te werken naar een toekomstbestendige economie, hebben we een belastingstelsel nodig dat beloont wat we wél willen en belast wat we níet willen. Deze verschuivingen zullen altijd stapsgewijs gaan, om te voorkomen dat bedrijven failliet gaan door snel veranderende businesscases. Ook zijn er noodsituaties, die om tijdelijke maatregelen vragen – denk aan de huidige afschaffing van de energiebelasting als gevolg van de hoge energieprijzen. Dat zijn echter uitzonderingen, waarbij we de benodigde veranderingen op lange termijn voor ogen moeten houden.
Samen kunnen we veranderen wat winstgevend is. Ook in deze doorontwikkeling van het belastingstelsel is het belangrijk om in hoge golven koers te houden.
In het kernthema leiderschap gaat het over de hernieuwde verbindingen die nodig zijn voor samenleven. In de crisis gloort ook hoop. Wereldwijd staan mensen op, verenigen zich en willen een diepgaande verandering in onze samenlevingen.
We staan voor enorme uitdagingen, groter dan ooit. Niet alleen de Corona-crisis maakt ons hiervan bewust. Ook voor corona was duidelijk dat diepgaande veranderingen nodig zijn. Maar de mens schuwt van nature vaak veranderingen en houdt graag vast aan het oude, bekende en vertrouwde. Inspiratie geeft je kracht, zorgt voor motivatie en wakkert je innerlijke passie aan. Voor welke uitdaging je ook staat, inspiratie zorgt voor de redenen waarom je iets echt graag wilt. Inspiratie zorgt ervoor dat je in beweging wilt komen en dat je vooruit wilt gaan. Inspiratie is iets heel persoonlijks, sommigen vinden inspiratie in de natuur, anderen in religie en geloof. Op Springtij gaan we kijken hoe we inspiratie kunnen inzetten om de duurzame transitie van Nederland te versnellen, op persoonlijk vlak en ook gezamenlijk.
Al voor Corona was het duidelijk: we kunnen zo niet doorgaan. Het systeem kraakt aan alle kanten, we overschrijden de draagkracht van de aarde en de sociale ongelijkheid wordt steeds groter. Het groei paradigma en de consumptie-waan van de afgelopen decennia zijn niet langer houdbaar. Globalisering maakt ons afhankelijk. Het is hoog tijd voor een grondige systeemverandering. Naar een rechtvaardig, ecologisch en sociaal verantwoord en duurzaam systeem. Hiervoor zijn stimulerende en regulerende maatregelen nodig. Een ander belastingsysteem, beprijzen van de ‘Commons’, nieuwe indicatoren (naast of in plaats van het BNP). De coronacrisis spoort ons aan om nu meteen aan de slag te gaan.
Bij alle opgaven spelen mensen en sociale systemen de bepalende rol. Technische oplossingen werken alleen als ze gepaard gaan met sociale innovatie. Wereldbeeld, cultuur, sociale dynamiek en persoonlijke overtuigingen zijn evenzeer bepalend voor gedrag als regels, normen, prijsprikkels en technologie.
Een directielid van de Nederlandse Bank stelde recent dat ‘back to normal’ geen optie is. Dat leidt tot 3,7 graden opwarming en heeft catastrofale gevolgen voor onze samenleving. Stiglitz en Stern (Universiteit van Oxford) adviseren dat we nu moeten investeren in die sectoren die én de economie én het klimaatbeleid steunen. De Nederlandse doelen voor 2030 op klimaat- en ander gebied zijn helder én hoogstnoodzakelijk. Over hoe we daar komen valt nog wel wat te zeggen. Op Springtij gaat de industrie, overheden en maatschappij zoeken naar hoe ‘we’ dat gaan doen, wat ervoor nodig is én wat het kan opleveren.
Hoe ziet wonen en werken in een duurzame omgeving eruit? En welke stappen zijn zowel in de komende 10 jaar als in de volgende kabinetsperiode nodig om deze omgeving te ontwikkelen? Dit gaat niet alleen om onze energievoorziening, maar over een omgeving waarin onder andere beschikbaarheid en betaalbaarheid van woningen, gezondheid, sociale aspecten, mobiliteit en de verbinding tussen stad en regio in elkaar grijpen.
Nederland leeft met water. Als deltabewoners heeft onze identiteit zich ontwikkeld met de meanderende rivieren, ons profijt van en ontzag voor de zee en ons polderlandschap. Hollandsche kunstenaars hebben deze identiteit gevangen in hun beelden en woorden.