Dit is een verslag van de sessie ‘Ongemakkelijke Waarheden’ op Springtij Forum 2022, onderdeel van het Tallship ‘Echte waarde is rond’. Dit verslag vat de inzichten van de sessie samen.
De ‘circulaire economie’ is booming. De ambitie voor meer en grotere stappen straalt ervan af: van circulaire ketens tot circulaire financiering en circulaire kleding tot circulaire gebouwen. Toch schiet de transitie nauwelijks op, wanneer we naar de cijfers kijken. Ons primair grondstofverbruik neemt nauwelijks af. Onze consumptie blijft ieder jaar groeien. En de milieu-impact die we daarmee veroorzaken in andere landen, blijft voor ons verborgen.
In onze wil om positief te zijn, om anderen mee te krijgen, blijven deze ongemakkelijke waarheden vaak verzwegen. Tegelijkertijd zijn deze ongemakkelijke waarheden aanwezig in de ‘onderstroom’, waarmee ze ons wereldbeeld en onze keuzes sterk beïnvloeden.
Tijdens een wandeling langs de Waddenkust van Terschelling gaan we als deelnemers in gesprek over onze ongemakkelijke waarheden. We lopen in stilte, door de natuur. Langzaam. Luisterend naar de wind in de bomen, de meeuw in de lucht. Welk stemmetje hoor je, diep van binnen? Welke ongemakkelijke waarheid merk je bij jezelf?
“Ik werk aan duurzaamheid, en heb dus impact. Toch heb ik steeds vaker negatieve gevoelens, bijvoorbeeld bij het kopen van iets. Is dat het waard?”
“Ik ervaar een worsteling tussen gevoel van urgentie en pragmatisme. Ik wil mensen niet lam slaan met doemscenario’s, maar wel stappen blijven zetten. Hoe gaat we nu écht binnen planetaire grenzen blijven?”
“De urgentie voor later legt het af tegen urgentie in het nu. We kunnen opduwen, faciliteren, maar hebben geen mandaat om op onze strepen te staan en zo daadwerkelijk verschil te maken.”
“Druk, onrust, twijfel bij mezelf. Hoe doe ik dit? Wat moet ik doen? Kan ik dit wel?”
“Echte verandering zit bij jezelf, niet in de techniek. Zijn we bereid dat ten diepste te erkennen?”
Iedereen die op het eiland is, wil verschil maken. Daarin lopen we echter aan tegen de grenzen van wat we zelf kunnen. Schetsen we doemscenario’s om mensen in beweging te krijgen, of blijven we juist optimistisch? Er moet méér gebeuren, maar is ‘meer doen’ een optie als we ons al volledig inzetten?
Om stappen te blijven zetten en te doen wat nodig is, helpt het om deze ongemakkelijke waarheden als mens te voelen, te erkennen en te bespreken. Vervolgens komen we erachter dat iedereen deze ongemakkelijke waarheden voelt, en dat het bevrijdend werkt om deze met elkaar te delen. We benoemen de ‘onderstroom’. Dat bevrijde gevoel is vervolgens een goed vertrekpunt om zelf weer in actie te komen en anderen daarvoor te inspireren.
In het kernthema leiderschap gaat het over de hernieuwde verbindingen die nodig zijn voor samenleven. In de crisis gloort ook hoop. Wereldwijd staan mensen op, verenigen zich en willen een diepgaande verandering in onze samenlevingen.
We staan voor enorme uitdagingen, groter dan ooit. Niet alleen de Corona-crisis maakt ons hiervan bewust. Ook voor corona was duidelijk dat diepgaande veranderingen nodig zijn. Maar de mens schuwt van nature vaak veranderingen en houdt graag vast aan het oude, bekende en vertrouwde. Inspiratie geeft je kracht, zorgt voor motivatie en wakkert je innerlijke passie aan. Voor welke uitdaging je ook staat, inspiratie zorgt voor de redenen waarom je iets echt graag wilt. Inspiratie zorgt ervoor dat je in beweging wilt komen en dat je vooruit wilt gaan. Inspiratie is iets heel persoonlijks, sommigen vinden inspiratie in de natuur, anderen in religie en geloof. Op Springtij gaan we kijken hoe we inspiratie kunnen inzetten om de duurzame transitie van Nederland te versnellen, op persoonlijk vlak en ook gezamenlijk.
Al voor Corona was het duidelijk: we kunnen zo niet doorgaan. Het systeem kraakt aan alle kanten, we overschrijden de draagkracht van de aarde en de sociale ongelijkheid wordt steeds groter. Het groei paradigma en de consumptie-waan van de afgelopen decennia zijn niet langer houdbaar. Globalisering maakt ons afhankelijk. Het is hoog tijd voor een grondige systeemverandering. Naar een rechtvaardig, ecologisch en sociaal verantwoord en duurzaam systeem. Hiervoor zijn stimulerende en regulerende maatregelen nodig. Een ander belastingsysteem, beprijzen van de ‘Commons’, nieuwe indicatoren (naast of in plaats van het BNP). De coronacrisis spoort ons aan om nu meteen aan de slag te gaan.
Bij alle opgaven spelen mensen en sociale systemen de bepalende rol. Technische oplossingen werken alleen als ze gepaard gaan met sociale innovatie. Wereldbeeld, cultuur, sociale dynamiek en persoonlijke overtuigingen zijn evenzeer bepalend voor gedrag als regels, normen, prijsprikkels en technologie.
Een directielid van de Nederlandse Bank stelde recent dat ‘back to normal’ geen optie is. Dat leidt tot 3,7 graden opwarming en heeft catastrofale gevolgen voor onze samenleving. Stiglitz en Stern (Universiteit van Oxford) adviseren dat we nu moeten investeren in die sectoren die én de economie én het klimaatbeleid steunen. De Nederlandse doelen voor 2030 op klimaat- en ander gebied zijn helder én hoogstnoodzakelijk. Over hoe we daar komen valt nog wel wat te zeggen. Op Springtij gaat de industrie, overheden en maatschappij zoeken naar hoe ‘we’ dat gaan doen, wat ervoor nodig is én wat het kan opleveren.
Hoe ziet wonen en werken in een duurzame omgeving eruit? En welke stappen zijn zowel in de komende 10 jaar als in de volgende kabinetsperiode nodig om deze omgeving te ontwikkelen? Dit gaat niet alleen om onze energievoorziening, maar over een omgeving waarin onder andere beschikbaarheid en betaalbaarheid van woningen, gezondheid, sociale aspecten, mobiliteit en de verbinding tussen stad en regio in elkaar grijpen.
Nederland leeft met water. Als deltabewoners heeft onze identiteit zich ontwikkeld met de meanderende rivieren, ons profijt van en ontzag voor de zee en ons polderlandschap. Hollandsche kunstenaars hebben deze identiteit gevangen in hun beelden en woorden.