Het inzicht dat bij productie en consumptie negatieve (en soms ook positieve) effecten ontstaan, die niet in de prijzen worden meegenomen viert dit jaar zijn eeuwfeest. In 1920 publiceerde de Britse econoom Arthur Pigou zijn boek ‘The Economics of Welfare’, waarin hij het idee van deze externaliteiten – afgewentelde effecten – uitwerkt en een belasting uitdenkt, waarmee de externe effecten kunnen worden teruggedrongen en de welvaart kan worden vergroot. Deze wordt een Pigouviaanse belasting genoemd.
Het is een prettige gedachte dat door afwenteling van kosten op natuur en milieu, dieren, anderen en de toekomst tegen te gaan, de welvaart kan worden vergroot. Echte welvaart, wel te verstaan, niet de ‘platte’ variant waarin alleen in termen van geld en Bruto Binnenlands Product (BBP) wordt gedacht. Maar die verhoging van de echte of brede welvaart ontstaat niet vanzelf. Er moet welbewust in de markttransacties worden ingegrepen. Door marktpartijen zelf, die op vrijwillige basis hun productie- en consumptiegedrag kunnen aanpassen, maar zeker ook door overheden die immers de enige actor zijn die maatregelen kan treffen die andere spelers niet kunnen treffen. Bijvoorbeeld een Pigouviaanse of welke andere belasting dan ook, kan alleen door overheden worden ingesteld. Bindende regels aan productie en consumptie kunnen alleen door overheden worden opgelegd.
De noodzaak de ‘juiste’, echte en eerlijke prijzen te gaan hanteren is de laatste jaren sterk in discussie gekomen, eerder onder meer in het energie- en mobiliteitsdomein en momenteel is er veel belangstelling in de landbouw- en voedselhoek. Er wordt volop gewerkt aan methodiekontwikkeling, voor verschillende producten worden echte en eerlijke prijzen geraamd. De grote vraag is: hoe zorgen we ervoor dat de berekende externe kosten daadwerkelijk in de prijzen worden verwerkt, zodat voor alle marktpartijen de planeet-sparende opties aantrekkelijker worden dan de praktijken die schade en afwenteling opleveren. Wat kunnen marktpartijen op vrijwillige basis doen? Tot waar reikt hun polsstok, en waar is de overheid nodig als marktmeester om een groen en gelijk speelveld voor iedereen te creëren? De overheid, dat zijn we allemaal, maar we gedragen ons nog niet als zodanig. En op welke wijze kan dan worden gestuurd? Inderdaad die befaamde Pigouviaanse belastingen, of zijn andere instrumenten wellicht toch beter of beter haalbaar? Er zijn immers ook opvattingen, machten en krachten die verandering in de weg staan – welke zijn dat en wat is nodig om de inzichten van een eeuw geleden vanaf 2020 realiteit te maken? Zonder de juiste prijzen zullen economische transformaties traag en moeizaam blijven – echte en eerlijke prijzen geven de transities een enorme wind in de rug. Maar juist daarom is er ook weerstand en discussie.
Op Springtij Forum gaan we deze gesprekken aan en gaan we op zoek naar handvatten om een economie te bouwen, waarin de prijzen de waarden weerspiegelen die we willen realiseren.
Jan Paul van Soest
Co-loods en facilitator Economische transformatie
In het kernthema leiderschap gaat het over de hernieuwde verbindingen die nodig zijn voor samenleven. In de crisis gloort ook hoop. Wereldwijd staan mensen op, verenigen zich en willen een diepgaande verandering in onze samenlevingen.
We staan voor enorme uitdagingen, groter dan ooit. Niet alleen de Corona-crisis maakt ons hiervan bewust. Ook voor corona was duidelijk dat diepgaande veranderingen nodig zijn. Maar de mens schuwt van nature vaak veranderingen en houdt graag vast aan het oude, bekende en vertrouwde. Inspiratie geeft je kracht, zorgt voor motivatie en wakkert je innerlijke passie aan. Voor welke uitdaging je ook staat, inspiratie zorgt voor de redenen waarom je iets echt graag wilt. Inspiratie zorgt ervoor dat je in beweging wilt komen en dat je vooruit wilt gaan. Inspiratie is iets heel persoonlijks, sommigen vinden inspiratie in de natuur, anderen in religie en geloof. Op Springtij gaan we kijken hoe we inspiratie kunnen inzetten om de duurzame transitie van Nederland te versnellen, op persoonlijk vlak en ook gezamenlijk.
Al voor Corona was het duidelijk: we kunnen zo niet doorgaan. Het systeem kraakt aan alle kanten, we overschrijden de draagkracht van de aarde en de sociale ongelijkheid wordt steeds groter. Het groei paradigma en de consumptie-waan van de afgelopen decennia zijn niet langer houdbaar. Globalisering maakt ons afhankelijk. Het is hoog tijd voor een grondige systeemverandering. Naar een rechtvaardig, ecologisch en sociaal verantwoord en duurzaam systeem. Hiervoor zijn stimulerende en regulerende maatregelen nodig. Een ander belastingsysteem, beprijzen van de ‘Commons’, nieuwe indicatoren (naast of in plaats van het BNP). De coronacrisis spoort ons aan om nu meteen aan de slag te gaan.
Bij alle opgaven spelen mensen en sociale systemen de bepalende rol. Technische oplossingen werken alleen als ze gepaard gaan met sociale innovatie. Wereldbeeld, cultuur, sociale dynamiek en persoonlijke overtuigingen zijn evenzeer bepalend voor gedrag als regels, normen, prijsprikkels en technologie.
Een directielid van de Nederlandse Bank stelde recent dat ‘back to normal’ geen optie is. Dat leidt tot 3,7 graden opwarming en heeft catastrofale gevolgen voor onze samenleving. Stiglitz en Stern (Universiteit van Oxford) adviseren dat we nu moeten investeren in die sectoren die én de economie én het klimaatbeleid steunen. De Nederlandse doelen voor 2030 op klimaat- en ander gebied zijn helder én hoogstnoodzakelijk. Over hoe we daar komen valt nog wel wat te zeggen. Op Springtij gaat de industrie, overheden en maatschappij zoeken naar hoe ‘we’ dat gaan doen, wat ervoor nodig is én wat het kan opleveren.
Hoe ziet wonen en werken in een duurzame omgeving eruit? En welke stappen zijn zowel in de komende 10 jaar als in de volgende kabinetsperiode nodig om deze omgeving te ontwikkelen? Dit gaat niet alleen om onze energievoorziening, maar over een omgeving waarin onder andere beschikbaarheid en betaalbaarheid van woningen, gezondheid, sociale aspecten, mobiliteit en de verbinding tussen stad en regio in elkaar grijpen.
Nederland leeft met water. Als deltabewoners heeft onze identiteit zich ontwikkeld met de meanderende rivieren, ons profijt van en ontzag voor de zee en ons polderlandschap. Hollandsche kunstenaars hebben deze identiteit gevangen in hun beelden en woorden.